ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΣΙΑΝΙΚΑΣ, ΚΑΒΑΦΗΣ:

Το Τελευταίο Ταγκό στην Αλεξάνδρεια

28 Ιανουαρίου 2024 Πρόσφατα κυκλοφόρησε στη Αθήνα το τελευταίο βιβλίο του Μιχάλη Τσιανίκα για το έργο του Κωνσταντίνου Καβάφη. Πρόκειται για μια νέα και επαναστατική προσέγγιση του έργου του Αλεξανδρινού και η οποία θέτει τις καβαφικές σπουδές μπροστά σε ένα νέο και συναρπαστικό πεδίο προσωπικής και εθνικής αυτογνωσίας. Για ποιο “ταγκό” πρόκειται ακριβώς; Για εκείνο στο οποίο πιάνεται ο ομηρικός, κλασικός και ελληνιστικός Ελληνισμός (αυτό που χαρακτηρίζεται και ως “εθνικός” πολιτισμός) με τον ανερχόμενο Χριστιανισμό, κυρίως μετά τον Μεγάλο Κωνσταντίνο. Αυτή η κατακλυσμική σύγκρουση είχε δραματικές επιπτώσεις στην εξέλιξη της παγκόσμιας ιστορίας. Και αυτό, επειδή περνούμε από ένα σύστημα αξιών του βίου, ο οποίος βασίζεται στην ανοιχτή σκέψη και πολύτροπους όρους ζωής, σε κάτι άλλο, εντελώς αντίθετο, κάτω από την αυστηρή επιτήρηση της πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας. Με τον τρόπο αυτό θα κατασταλεί οριστικά (μέχρι τουλάχιστον την Αναγέννηση) ο δημοκρατικός βίος, η διοικητική αυτονομία, ο φιλοσοφικός στοχασμός, οι τέχνες και τα γράμματα, ο ηθικός αυτοπροσδιορισμός και, το σημαντικότερο από όλα: θα καταδικαστεί το ανθώπινο σώμα, ως ένα υποδεέστερο και πηγή αμαρτιών αντικείμενο: “Πάσα σαρξ, χόρτος”. Το “ταγκό” ήταν τελικά όχι χορευτική ηδονή αλλά αιματηρή σύγκρουση, όπου το ελληνικό δημόσιο σώμα παραδόθηκε τελικά στην εβραϊκή συναγωγή. Για αποφυγή κάθε δυνατής παρεξήγησης: σε καμιά περίπτωση δεν δηλώνεται εδώ κάποιος αντισημιτισμός. Απλά, στην σύγκρουση των πολιτισμικών μοντέλων, αναπόφευκτα, αναδεικνύονται νικητές και ηττημένοι, με πολλά στοιχεία υβριδισμού βέβαια. Η σχετική συζήτηση θα μπορούσε να αποδειχτεί πολλαπλά περίπλοκη. Αλλά, στη βασική ουσία του θέματος που μας απασχολεί εδώ, ο Ελληνισμός έπαθε μια καταλυτική πανωλεθρία. Ο Καβάφης, η σημαντικότερη ίσως πνευματική προσωπικότητα του νεότερου Ελληνισμού, μέσα από μια σειρά ποιημάτων του, μας εκθέτει πώς μία μετά την άλλη, οι μάχες του Ελληνισμού χάνονται. Αυτό καλύπτει το ιστορικό τόξο από το 340 μ.Χ ως την πτώση της Πόλης στο Οθωμανικό Χαλιφάτο. Ο ιστορικός πειρασμός εδώ δεν αφήνει καθόλου ήσυχη τη συνείδησή μας: κατά πόσο τελικά η βυζαντινή θεοκρατία ευθύνεται για την Άλωση του νεότερου Ελληνισμού και ποια “εθνικά” μνημόνια πληρώνουμε μέχρι σήμερα; Ο Καβάφης έζησε αυτά τα βασανιστικά ερωτήματα στο πετσί του, εκεί σε ένα προωθημένο “φυλάκιο” του Ελληνισμού. Μόνο από εκείνο το μετερίζι θα μπορούσε κάποιος να δει καλύτερα και μακρύτερα. Σαφώς βέβαια ο ποιητής δεν κάνει “διαλέξεις”, ούτε εύκολους διδακτισμούς. Τα ποιήματά του, όλο λεπτή ειρωνεία και υπονοούμενα, καλούν τον αναγνώστη -ο οποίος βάζει κάτω το “ξερό” του για να σκεφτεί-, να προχωρήσει σε ένα αφήγημα που του αποκαλύπτει αυτό που σκεπάστηκε με περισσή μαεστία κάτω από ευκολοχώνευτα “ευχέλαια”. Σε αυτό το γοητευτικό και όλο εκπλήξεις μονοπάτι μας ξεναγεί ο Μιχάλης Τσιανίκας στο τελευταίο του βιβλίο. Το τελικό διακύβευμα δεν είναι λιγότερο από εκείνο που θα ονομάζαμε ανθρώπινη Ελευθερία, για την οποία κάθε κύτταρο του υλικού ή πνευματικού οικοδομήματος αυτού που λέγεται άνθρωπος, τείνει πάντα και οφείλει να κρατά “σκοπιά”. Ο συγγραφέας υποστηρίζει: “Οι σπουδαιότερες στιγμές του νεότερου ελληνικού Λόγου, όσον αφορά την Ελευθερία, είναι εκείνη του Σολωμού και η άλλη του Καβάφη”. Το βιβλίο παρουσιάστηκε ήδη στην Ελλάδα και σύντομα θα γίνει το ίδιο στη Μελβούρνη και Αδελαΐδα.

Παροικιακό Βήμα Adelaide, South Australia